1.EKOLOJİ

EKOLOJİ

HAZIRLAYAN:MİNE ASLANKILIÇ

Canlıların çevreleriyle ve birbirleriyle olan ilişkilerini inceleyen bilim dalına ekoloji denir. Bir canlının çevresi beslenme, üreme, barınma gibi ihtiyaçlarını karşıladığı biyolojik, sosyolojik, kültürel her türlü faaliyeti sürdürdüğü yerdir. Bu yüzden ekolojinin çalışma alanı son derece geniştir.

                                 TEMEL EKOLOJİK KAVRAMLAR

Birey (Organizma) Ekolojisi: Bir türe ait birey ya da bireylerin ortamlarıyla olan ilişkilerini inceler. Populasyon: Belirli bir alanı paylaşan aynı türe ait bireyler
topluluğuduR . Komünite: Belirli bir alanda yaşayan farklı türlere ait populasyonların meydana getirdiği topluluktur .Ekosistem: Belirli bir alanda yaşayan türler cansız çevreleriyle birlikte ekosistemi meydana getirirler. Başka bir deyişle ekosistem komünite ve cansız çevreyi içerir. Bir
ekosistem çok sayıda farklı komünite içerir 
 BİYOSFER: Yerküre içinde canlılara yaşam ortamı sağlayan küredir. Yeryüzündeki tüm ekosistemleri içerir. Litosfer ve hidrosferin üst kısımlarıyla atmosferin belirli bir yüksekliğe kadar olan alt kısımlarını içerir.
HABİTAT: Bir canlının habitatı onun yaşadığı,
arandığı zaman bulunabileceği yer olarak
tanımlanır.
EKOLOJİK  NİG: Bireyin habitatı içinde yaşamını
sürdürmek için yaptığı faaliyetlerin tümü o

canlının nişini ifade eder.

     * EKOLOJİK FAKTÖRLER: 

Bir organizma yaşamını sürdürürken etrafında canlı ve cansız bir çok

faktörle sürekli etkileşim halindedir. Bu faktörleri aşağıdaki şekilde

gruplandırabiliz.

Ayrıca bir ekosistemde yaşayan bütün canlılar diğer canlılarla

birlikte karmaşık bir besin ağı oluştururlar.

EKOSİSTEM TİPLERİ

Yeryüzündeki ekosistem tipleri genel olarak üç büyük ekosisteme ayrılmıtır. Kara, deniz ve tatlı su ekosistemleri. Bu ortamlarda yaşayan canlılar özel etkileşimlerle birbirlerine bağlıdırlar.

1. OTOTROFLAR ( üreticiler ) Işık enerjisi veya kimyasal enerjiyi kullanarak inorganik maddeleri (H2O, CO2, mineraller vb…) organik maddelere dönüşebilen canlılardır. 2’ye ayrılır;

A)

a.Fototroflar   Fototroflar, sahip oldukları klorofil pigmenti sayesinde ışık enerjisini kullanarak, organik madde üretimi yapar.Tüm yeşil bitkiler, mavi yeşil algler, bazı protistatlar (örneğin öglena) ve bazı bakteriler (fotosentetik bakteriler) fototrof canlılardır. Klorofil pigmenti ile güneş ışığını soğutarak,havadan aldıkları CO2 ile topraktan aldıkları su ve mineralleri kullanarak organik besin ve O2 üretimi yaparlar.Bu olaya fotosentez denir.

B)Kemotroflar Kimyasal enerjiyi kullanarak, inorganik maddelerden organik madde üretimi yaparlar.N (azot) bakterileri,Fe,S, metan ve Hidrojen bakterileri kemotrof canlılardır. Klorofil pigmentleri yoktur. Kimyasal enerji ile CO2 ve H2O ’yu kullanarak besin üretimi yaparlar. Bu olaya kemosentez denir.

2. HETEROTROFLAR ( tüketiciler )Yaşamlarını, ototrof ve diğer heterotrof canlılar ile beslenerek sürdürürler.

3’e ayrılır:

a. Holozoik Beslenme

b. Simbiyozluk

c. Saprofitlik

a.Holozoik Beslenme:         Canlıların besinlerini katı parçacıklar şeklinde almasıdır. Eğer canlı, üreticilerden besleniyorsa, otobur(otçul-herbivor), tüketicilerden besleniyorsa, etobur(etçil-karnivor),karışık besleniyorsa, hem etobur hem otobur(omnivor) olarak adlandırılır.

 b.  Simbiyozluk:Ortak yaşam şeklidir

Mutualizm:Birlikte yaşayan canlılar arasında karşılıklı yarar ilişkisi vardır. Birbirlerine olumlu etki yaparlar. Fakat ayrıldıklarında her ikisi de bu ayrılıktan zarar görür

Mutualizim’e en güzel örnek, mantar ile algin oluşturduğu liken birliğidir.

     Mantar, klorofil pigmenti olmadığından fotosentez yapamaz ve besin üretemez. Alg, klorofil pigmenti bulunduran, tek hücreli canlıdır. Alg, fotosentez yaparak besin ve O2 üretir. Mantar, ihtiyacı olan besin ve O2 ‘yi algden karşılarken, solunum ile çıkardığı CO2’yi topraktan aldığı su ve mineralleri alge verir. Ayrıldıkları zaman mantar, besin ve O2’den, alg ise su, mineral ve CO2’den yoksun kalarak ölür..

Kommensalizm :Birlikte yaşayan canlılar arasında tek taraflı bir yarar söz konusudur. Biri diğerinden yarar sağlarken, diğer canlı bu ilişkiden hiç etkilenmez. Ayrıldıklarında ise sadece yarar gören canlı bu ayrılıktan zarar görür.diğer canlı için ne yarar ne de zarar söz konusudur

    • Denizi hıyarı ile sindirim artıklarıyla beslenen küçük balık

• Midye ile üzerinde yaşayan bryozoa

Parazitlik:Zararlı birlik olarak sadece, parazit yaşam şekli vardır. Doğada hem bitkilerde, hem de hayvanlarda çeşitli parazit grupları vardır

             Bitkideki parazitlikte, eğer parazit olan bitki, güneş ışığını emerek, su ve mineral ihtiyacını konağın(elma, armut ağacı vb…) odun borularına emeçlerini uzatarak karşılayıp fotosentezi gerçekleştiriyorsa, bu tür bitkiye yarı parazit bitki denir. ( örnek: ökse otu )

       Parazit olan bitki güneş ışığını kullanmayıp, su, mineral ve besin ihtiyacını tamamen konaktan karşılıyorsa, bu tür bitkiye tam parazit bitki denir. ( örnek: reflesia, cissus ).

       Hayvanlarda parazit olan canlı konak canlı içinde yaşıyorsa, bu tür hayvana iç parazit hayvan denir. Üreme sistemi haricinde diğer sistemleri gelişmemiştir. (örnek: tenya).

       Parazit olan canlı, konak canlının dışında yaşıyorsa, dış parazittir. Sindirim, üreme, hareket sistemleri gelişmiştir. (örnek: bit,pire,kene…)

c. Saprofitlik ( çürükçül = ayrıştırıcılık )

       Doğanın ekolojik dengesinde en önemli role sahip canlıdır. Ölü organizma atıkları, toprakta organik madde birikimine neden olur. Saprofit yaşayan canlılar organik maddeleri ayrıştırarak inorganik maddelere çevirirlerBu sırada çürüme (pütrifikasyon-kokuşma) olayını gerçekleştirirler. Çürüme sırasındaki reaksiyonlarda CO2 çıkışı olur. Saprofitler bu rolü ile de karbon döngüsünde önemli yere sahiptirler. Saprofit canlılar bakteriler ve mantarlardır.

3. HEM OTOTROF HEM HETEROTROFLAR ( hem üreticiler hem tüketiciler )

Azotça fakir topraklarda yaşayan bitkiler, azot ihtiyaçlarını yaşadıkları topraktan karşılayamazlar. Bu nedenle azot ihtiyaçlarını böcek yakalayıp,böcekteki aminoasıtleri hücre içine alarak karşılarlar. Bu tür bitkilere böcekçil bitki denir. (örnek: ibrik otu, sinek kapan…) böcekçil bitkiler, CO2 çözümlemesi yaparak, fotosentez olayını gerçekleştirirken bu sırada ihtiyacı olan inorganik maddeyi (azotu) yakaladıkları böceklerden karşılarlar. Böcekçil bitkilerin ototrof ve heterotrofluk özellikleri şu şekilde sıralanabilir.

                                           = BESİN ZİNCİRİ =

Ekosistemde yaşayan tüm canlılar, birbirlerini besin kaynağı olarak görerek, ekolojik dengenin devamını sağlar.

  Besin ağacı içerisindeki canlılardan herhangi birinin sayısındaki artma veya azalma, diğer canlıların sayısında da değişikliğe sebep olur.

   Besin piramidinin tabanını her zaman üreticiler oluşturur. Biyokütlesi en fazla olan üreticilerdir. Piramidin tabanında son tüketiciye doğru çıkıldıkça birey sayısı, biyokütle ve canlıdan canlıya aktarılan enerji azalırken, canlıların dokularında biriken kimyasal madde (örneğin; ağır metaller ve DDT gibi böcek ilacı) birikimi artar.

Populasyon Büyüklüğünü Sınırlandıran Faktörler

  Populasyonun büyüklüğünü ortamdaki besin miktarı, hastalıklar, doğal afetler gibi dış kuvvetler (çevresel faktörler) ve doğum – ölüm gibi iç faktörler etkiler.

  Besin tükenmeden önce populasyondaki sosyal davranışlar örneğin iç güdüsel olarak çiftleşmenin azalması gibi önlemler alınarak (iç kuvvetler) populasyonun büyümesini dengeler.

Birden fazla populasyonun bir arada yaşamasıyla oluşan farklı türden canlıların oluşturduğu canlı topluluğudur.

Ekosistem :Yaşama birliğini oluşturan canlılar ile onların yaşadığı cansız çevrenin (hava, su, toprak…vb) tamamına denir

                             -SORULAR-

Soru 1 ð Bir liken birliğini oluşturan mantar ve alg birbirlerinden ayrı tutulduklarında;

  I.   alg; H2O ve CO2,  mantar; O2 ve besin

  II.  mantar; besin ve O2,  alg; H2O ve O2

  III. alg; CO2 ve  H2O,   mantar; yalnızca besin

  IV.  mantar; CO2  ve besin,  alg; H2O ve O2

ortamlardan hangilerinde yaşamlarını devam ettirebilirler ?

A)YANLIZ 1   B)YANLIZ1 ve 3  C)2 VE 4  D)1,3.4   E)2,3,4

Soru 2 ð Liken birliğini oluşturan mantar ve alg arasındaki

simbiyotik yaşam ilişkisi aşağıdaki  canlılardan hangisinin

yaşam ilişkisine benzer ?

A)ÖKSE OTU-ELMA AĞACI

B)PLAZMADYUM-İNSAN KANI

C)TERMİT-KAMÇILI TEK HÜCRESİ

D)KÖPEK BALIĞI-PLOZA BALIĞI

E)İNSAN BAĞIRSAĞI TENYA

Soru 3 ð İnorganik maddelerden organik madde sentezi yapabildiği

halde, su ve mineral ihtiyacını topraktan karşılayamayan canlı

ve yaşam şekli aşağıda verilenlerden hangisinde doğru

eşleştirilmiştir ?

A) Rhizobium – Mutualizm      B) Ökse otu – Yarı parazit 

C) Cin saçı – Tam parazit    D) Mantar – Saprofitlik