Çevre Koruma: 10.TIBBİ ATIK

TIBBİ ATIK

BU AMBLEM NEDİR?

'Uluslararası biyotehlike amblemi 'olup bu amblemin kapsamında ,toplanmasından , taşınmasına geçici depolanmasından bertarafına kadar diğer atıklardan ayrı işlem görmesi gereken tehlikeli tıbbi atıklar yer almaktadır.

GİRİŞ

Sağlık hizmetlerinin, sağlık problemlerini azaltma ve insan sağlığına yönelik potansiyel riskleri yok etme amaçlarını gerçekleştirmek için tehlikeli atıklar yaratması kaçınılmazdır. Sağlık kuruluşlarının faaliyetleri sırasında üretilen atıklar diğer atıklardan daha fazla oranda yaralanma riski ve daha yüksek enfeksiyon riski taşırlar.Atık nerede üretilirse üretilsin, atıklara muamele etmek için güvenli ve güvenilir yöntemler gereklidir.Tıbbi atıkların yetersiz ve uygunsuz muamelesi, ciddi halk sağlığı sonuçları yaratabilir ve çevre üzerine olumsuz etkiler yapabilir. Bu yüzden güvenli tıbbi atık yönetimi, çevre sağlığını korumanın önemli bir bileşenidir.

Hem kısa dönem, hem de uzun dönemde, etkili tıbbi atık yönetim pro ramlarını uyg ulayabilmek için multisektörel işbirliği ve her düzeyde etkileşim gerekir. Politikalar global olarak düzenlenmeli ve yönetim uyg ulamaları yerel olarak yerine g etirilmelidir. (ulusal politika ve yasal çatı kurulması, personelin eğitimi ve halkın duyarlılığının artması tıbbi atık yönetiminin temel unsurlarıdır.

Dünya Sağlık Teşkilatı :

“Sağlık kuruluşları, araştırma kuruluşları ve laboratuvarlar tarafından oluşturulan tüm atıklar tıbbi atıktır.”

“Bunun dışında evde yapılan tıbbi bakım (diyaliz, insülin enjeksiyonları) esnasında üretilen atıklar gibi küçük veya dağınık durumda bulunan kaynaklardan çıkan atıklar da tıbbi atıktır”.

TIBBİ ATIK TANIMI;

Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine göre tıbbi atık sağlık kuruluşlarından kaynaklanan enfeksiyoz atık, patolojik atık , kesici-delici atıkları ifade etmektedir.

Mikrobiyolojik laboratuvar atıklarını
Kan, kan ürünleri ve bunlarla bulaşmış nesneleri
Kullanılmış ameliyat giysilerini(önlük,eldiven)
Diyaliz atıklarını(ekipmanlarını)
Karantina atıklarını
Bakteri ve virüs içeren hava filtrelerini
Enfekte deney hayvanı leşlerini,organ parçalarını,kanı ve bunlarla temas etmiş tüm nesneleri
Vücut parçaları,organik parçalar,plesanta,kemik uzuvları ve benzeri atıkları
biyolojik deneylerde kullanılan kobay leşlerini
Enjektör iğnelerini
İğne içeren diğer kesicileri
Bistürileri
Lam-lameli
Kırılmış diğer cam ve benzeri nesneleri kapsamaktadır.

T.C.Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından tıbbi atıkların g üvenli yönetimi amacıyla yayımlanan Tıbbi Atıkların -Kontrolü Yönetmeliği(Tarih 22.07.2005 ,RG:25883 ) nde sağlık kuruluşlarından kaynaklanan atıklar dört ana başlık altında toplanmıştır. Bu sınıflandırma aşağıda verilmektedir;

1-EVSEL NİTELİKLİ ATIKLAR

*Genel atıklar

*Ambalaj atıkları

2-TIBBİ ATIKLAR

*Enfeksiyöz atıklar

*Patolojik atıklar

*Kesici-delici atıklar

3-TEHLİKELİ ATIKLAR

4-RADYOAKTİF ATIKLAR

TIBBİ ATIKLARIN SAĞLIK ETKİLERİ;

Tıbbi atıklara maruziyet h astalık veya yaralanmaya yol açabilir. Tıbbi atıkların teh likesi aşağıdaki özelliklerin bir veya dah a fazlasından kaynaklanabilir.

*Enfeksiyona neden olabilen patoJenler içerir,

*Kalıtsal yapı (DNA ) üzerinde değişikliklere neden olabilir,

*Toksik ya da teh likeli kimyasal veya farmasötik maddeleri içerir,

*Radyoaktiftir,

*Kesicileri içerir.

RİSK ALTINDAKİ KİŞİLER;

Tıbbi atıklara maruz kalan tüm bireyler potansiyel olarak risk altındadırlar. Risk altındaki bu bireylere, tıbbi atık üreten sağlık kuruluşlarının içinde veya dışında olup, hem bu atıkları taşıyan, hem de dikkatsiz yönetim sonucu bu atıklara maruz kalanlar dahildir.R isk altındaki başlıca gruplar aşağıdadır:

Doktorlar, hemşireler ,yardımcı sağlık çalışanları ve diğer hastane personeli
Sağlık kuruluşlarında ve evde tedavi ve bakım alan hastalar
Sağlık kuruluşlarının hasta ziyaretçileri
Çamaşırhane , atık toplama ve taşıma gibi sağlık kuruluşlarının destek birimlerinde çalışanlar
Atık bertaraf tesislerindeki işçiler
Atık boşaltım sahalarında ayıklama yapan kişiler

ENFEKTE ATIK VE KESİCİLERİN TEHLİKELERİ

Enfekte atıklar birçok patojen mikroor anizmalardan birini içerir. Enfekte atıklardaki patojenler birçok yolla insan vücuduna girebilir.

• Derideki batma, yıpranma veya kesi yoluyla,

• Mukoz membranlar yoluyla,

• İnhalasyonla,

• Sindirimle

Tıbbi atıklar aracılığıyla bulaşmanın HIV ve H epatit B-Cvirüs enfeksiyonlarıyla özel ilişkisi vardır. Bu virüsler genellikle kan ile kontamine olmuş şırınga iğnelerinden yaralara bulaştırılırlar.Sağlık kuruluşlarında antibiyotiklere ve kimyasal dezenfektanlara dirençli bakterilerin bulunması, kötü yönetilen tıbbi atıklarla yaratılan tehlikeleri da ha da arttırmaktadır.

Patojenlerin yoğun olduğu kültürler ve kontamine olmuş kesiciler (özelikle hipodermik iğneler) sağlıkla ilgili akut potansiyel tehlikeleri barındıran atık maddelerdir.

Kesiciler, patojenlerle kontamine olmuşlarsa, sadece kesik ve batmalara yol açmazlar, aynı zamanda bu yaraların enfekte olmasına da neden olabilirler. Bu iki riskten (yaralanma ve hastalık bulaşması) dolayı kesiciler çok teh likeli bir atık sınıfı olarak kabul edilirler. Batma ve kesiklerin yanında esas sorun bu temasla bulaşan kan enfeksiyonlarıdır. Hipodermik iğneler ise kesici atık kateg orisinin önemli bir bölümünü oluştururlar.

TIBBİ ATIK MİKTARI

Türkiyedeki devlet ve özel hastanelerden kaynaklanan çöpün fiziksel kompozisyonunu belirlemek amacıyla Devlet İstatistik E nstitüsü tarafından 1995 yılında 'Hastane Çöp Kompozisyon Araştırması' yapılmıştır.Sağlık Bakanlığının 2005 yılı verilerine göre ülkemizdeki toplam hastane sayısı 1198 bu hastanelerdeki toplam fiili yatak sayısı ise 167519'dur.İllere göre yatak doluluk oranları dikkate alınarak yapılan hesaplamalar sonucu yataklı tedavi kurumları ile ayakta tedavi hizmeti veren sağlık kuruluşlarından günde 238,26 ton yılda ise 86968,20 ton tıbbi atık oluşmaktadır.Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’nde ; tıbbi atıkların üretiminde toplanması, depolanması, taşınması ve bertaraf edilmesine kadar geçen aşamalarda kurum ve kuruluşlara düşen görev, yetki ve yükümlülükler tanımlanmıştır. Öncelikle atıkların en aza indirilmesi esastır.Atıkların karıştırılmaması ve ayrı yerlerde toplanarak depolanması gerekmektedir.Tıbbi atık üreticilerinin en büyük yükümlülüklerinden birisi, atıkları kaynağında en aza indirecek sistemi kurmak,ayrı toplanması, taşınması ve depolanması ile bir kazaanında alınacak tedbirleri içeren ünite içi atık planını hazırlamaktır.Ayrıca atıkların toplanması için gerekli atık toplama kapları ve ekipmanı sağlamakla da yükümlüdürler.Atıkların üretim, taşınma ve depolanması süreçlerinde görevli tüm personelin eğitiminden sorumludurlar.İlgili kurum ya da kuruluş tıbbi atık miktarı ile ilgili bilgileri düzenli kayıt etmek ve valiliklere bildirmekle yükümlüdürler.
TIBBİ ATIK KATEGORİLERİ

— Enfekte atık,
— Patolojik atık,
—Kesiciler,
Farmasotik atık,
— Genotoksik atıklar,
Kimyasal atıklar,
—Yüksek oranda ağır metal içerikli atıklar,
—Basınçlı kaplar,
— Radyoaktif atıklar

ATIK YÖNETİMİ TERİMİ;

Hastanede üretilen tüm atıkların hasta,hasta yakınları, ziyaretçiler ve hastane çalışanlarının sağlığını tehdit etmeyecek şekilde toplaması , taşınması, ayrıştırılması, geçici depolanması ve kurumdan uzaklaştırılması ile ilgili standart bir yönetim belirlemek demektir.

Tıbbi atık personeli ;hastanedeki tüm birimlerden alınan tıbbi atıkları Tıbbi Atık Taşıma Arabasında toplayan ve geçici depolara güvenli bir şekilde taşınmasını sağlayan personeldir.

BELEDİYELER

Tıbbi Atık Yönetim Planını hazırlarlar,
Geçici depolama ünitelerinden tıbbi atıkları toplar ve taşır,
Tıbbi atık bertaraf/sterilizasyon tesislerini kurar ve yönetir,
Tıbbi atık bertaraf/sterilizasyon tesisleri için önlisans ve lisans alır,
Taşıma araçlarına taşıma lisansı sağlar,
İlgili personeli eğitir,
Toplanmış, taşınmış, bertaraf edilmiş tıbbi atıkların kayıtlarını tutar.

TIBBİ ATIKLARIN OLUŞTURDUĞU HASTALIKLAR

— AIDS
— Hepatit B,C ve
Tüberküloz
Virüsler(kuş gribi ,domuz gribi vb.)
—Hastane enfeksiyonları
Radyoaktif maddelerin toksik etkileri
Açıkta kalan tıbbi atıklar taşıyıcılar(kemirici ve sinekler)tarafından mikroorganizmaların yayılmasına neden olur.

TIBBİ ATIKLARIN İMHASI

Yüksek Sıcaklıklarda Yakarak İmha

Bu sistem eskiden beri kullanılan yöntemdir, atıklar tamamen yok edilirler, bunlar incinerator denen cihazlarda 900 oC sıcaklıkta yakılırlar çıkan gazlar tekrar 1200 derece sıcaklıkta 0.5-2 sn boyunca yakılırlar çıkan gazlar çeşitli filtre sistemlerinden geçirilerek çevreyi kirletmeyecek emisyon değerlerine getirilirler.

—Gömme

Türkiyede birkaç şehirde uygulanan ilkel bir sistemdir. Atıklardan çıkan sıvılar yeraltı sularına karışarak çeşitli hastalıklara neden olduğundan kullanışlı değillerdir. Tuz havzalarında derine gömme yöntemide kullanılan bir yöntemdir.

—Sterilizasyon

Enfekte atıkları steril etmek için kullanılan birçok değişik yöntem vardır. Gelişmiş ülkelerde yaygın olarak kullanılan buharla sterilizasyondur. Çünkü bu sistemde emisyon oranları ve yakmanın aşırı yatırım ve işletme maliyetlerinden kurtulmuş olunur. Steril edilen atıklar daha sonra parçalanarak %80'e yakın hacimsel küçülme sağlanır.

BAŞKENT'TE TIBBİ ATIKLAR AVRUPA STANDARTLARINDA TOPLANIP İMHA EDİLİYOR !

Ankara Büyükşehir Belediyesi, tıbbi atıkların üretiminden yok edilmesine kadar geçen süreçte Avrupa standartlarında hizmet veriyor. Büyükşehir Belediyesi, kentte üretilen tıbbi atığı, evsel atıklara karıştırmadan, çevre ve insan sağlığına zarar vermeyecek uygun bir yöntemle imha ediyor. Büyükşehir Belediyesi Sağlık İşleri Daire Başkanlığı’nca sürdürülen uygulamayla, Ankara’daki toplam 90 devlet, askeri ve özel hastane, 2 bin 188 özel poliklinik, medikal laboratuvar, hayvan hastanesi, veterinerlik hizmeti veren poliklinik, 378 sağlık ocağı ve 36 diyaliz merkezinin dâhil olduğu, 2 bin 692 kuruluştan son bir yılda toplam 8 bin 210 ton tıbbi atık toplandı.Büyük hastanelerden her gün, ihtiyaç durumunda günde 2 defa tıbbi atık topladıklarını belirten Sağlık İşleri Daire Başkanlığı yetkilileri, küçük sağlık kuruluşlarından ise kapasitesine göre toplama periyodunu haftada 1-3 arası olarak belirlediklerini ifade etti. Büyükşehir Belediyesi’nce sürdürülen uygulama kapsamında, Ankara’daki tüm sağlık kuruluşları, kırmızı poşetlerde topladıkları tıbbi atığı özel korunaklı depolarda saklıyor. Özel eğitim almış personel tarafından sağlık kuruluşlarındaki depolama alanlarından, yazılı belge karşılığı teslim alınan tıbbi atık, kurallara uygun donanımdaki araçlarla, imha yeri Sincan Çadırtepe Depolama Alanı’na taşınıyor.Sincan Çadırtepe Çöplüğü’nde, metan gazı sızıntısını ve kokuyu önleyen polietilen membran kaplı özel muhafazalı bir alanda 3 metrelik bir çukura gömülen tıbbi atıkların üzeri kireç ile kaplanarak dezenfekte işlemi tamamlanıyor. Sağlık İşleri Daire Başkanlığı yetkililerince yapılan açıklamada; tıbbi atık taşımasında işin niteliğine uygun dizaynda 13 aracın hizmet verdiği, özel eğitim alan personelin koruyucu elbise giydiği, enfeksiyon tehlikesi ve kokuya karşı koruyucu maskenin yanı sıra, kesici ve delici maddelere karşı da dirençli eldiven ve çelik tabanlı ayakkabı ile donatıldığı belirtildi. Araçların her gün yıkanarak dezenfekte edildiğini ifade eden yetkililer, taşıma ve imha işleminin AB standartlarına uygun, sağlıklı bir şekilde gerçekleştirildiğini vurguladı.